3526* erakusketa

Egilea: Ángel Sánchez Garro, argazkilari eta dokumentalista iruindarra eta Zizur Nagusiko argazki tailerreko kidea. Bere lanetan Nafarroako gai sozial, etnografiko eta kulturalekiko kezka islatzen du, memoria pertsonala zein kolektiboa beti gogoan duela. Egilearen hitzetan, “proiektu honen ideia sortzen da txikitan bizi eta jolasten nintzen kalean, apenas 200 metro zituen hartan, 18 pertsona etxetik indarrez atera eta bizirik itzuli ez zirela jakiteak eragin zidan inpresiotik”.

Erakusketa: 3526* erakusketak Nafarroan dauden berrehun baino gehiago hobietatik hogeita hemeretzi erretratatzen ditu. Horietan, nortasun ezaguneko 565 pertsona eta nortasun ezezaguneko beste 106 pertsona hil zituzten. Beraz, 671 pertsona guztira, erakusketa honi izenburua ematen dion zifraren bosten bat. Horiek guztiak inolako lege-prozedurarik gabe erail zituzten, 1936ko uztailean matxinatuek sortu nahi izan zuten ordena berriaren izenean. Ordena horrek lau hamarkadako diktadura latza ekarri zuen.

Zenbakiak estatistika soil eta hotz gisa uler daitezke. Horregatik, eraildako pertsona horietako batzuk bizi ziren etxebizitzetako atarietako argazkiek iradokitzen digute kopuru bakoitzaren atzean bizitza etena dagoela, aldarrikapenak eta itxaropen itoak, eta iluntasun sakona, bizirik iraun zutenen isiltasunera eta ikusezintasunera murriztu nahi izan zuena. Estrategia krudel horren aurrean, familien, bizilagunen eta gizarte zibilaren erresistentziak eta oroimenak lortu du, ahalegin handiz, haien izenak ez ahaztea eta, ahal izan denean, haien gorputzak berreskuratzea.

Egilearen begirada hobien eta biktimen lagin esanguratsu batean gelditu da. Horien bidez guztiak ordezkatzea da asmoa. Izan ere, bere ibilbideek militantzia eta bizi- ibilbide desberdinez hitz egiten diguten arren, bere amaiera oso antzekoa izan zen. Matxinadaren ondoren, atxilotu egin zituzten zerrenda beltzetan egoteagatik, eta, kasu askotan, atxilotze-zentroetara eraman zituzten, non egunak, asteak eta hilabeteak eman zituzten. Inolako epaiketarik egin gabe, talde militar eta paramilitarrek (karlistek eta falangistek) hiltzera eraman zituzten, eta ez zieten ehorzketa duin bat ematea ere onartu.